Aste honetan 500 urte beteko dira Iruñeko herritarrak Gaztelako armadaren aurka matxinatu zirenetik, hiritik joan zitezen, 1512ko konkistatik 9 urte igarota haien independentzia nahia erakusteko.
Baina gertakari horiek oroitzeko hirian dagoen eskultura bakarra, Loiolako Iñigo gaztelar kapitainaren omenez eraikitakoa da. Diktadura garaian eraiki zen, eta zituen izkribu frankistak 2005ean kendu zituzten.
Onartezintzat jotzen dute herritarrak bonbardatu zituztenak hiri erdigunean oroigarri bat izatea, eta burujabetzaren alde matxinatu ziren herritarrek oroigarririk ez izatea.
Horregatik, bi ekinbide bultzatuko dituzte: Iruñeko Udalean mozio bat erregistratu dute, udalak gertakari horiei argia eman diezaien, izan ziren moduan onartuta, ahaztutako memoria berreskuratzea; eta haien omenezko eskultura multzo bat sor dezan. Eta maiatzaren 22an, larunbatarekin, 1521ean matxinatu ziren herritarrak omenduko dituzte, Nafarroako Artxiboaren parean.
Nafarroa Berriz Altxa herri ekinbidea apirilean aurkeztu zuten, 1521eko herri altxamenduen eta Noaingo eta Amaiurko guduen 500. urtemuga amutzat hartuta, Nafarroak "burujabetza berreskuratzeko beharra" duela aldarrikatzeko. Egitasmo nagusien artean, ekainaren 19an manifestazioa egingo dute, Iruñean.