Eduardo Santos Itoiz Nafarroako Podemos-Ahal Dugu-ren Kongresurako zerrendako bigarren hautagaia da. Iruñean jaio zen, duela 40 urte. Abokatua da. Besteak beste, Salhaketa elkartean aritu da lanean, mugimendu ekologistaren defentsan, eta biktimen alorrean.
Nola baloratzen duzu zuek sostengatzen duzuen aldaketaren Gobernuaren orain arteko ibilbidea?
Hasiera bat da, besterik ez. Pentsatu behar dugu eskuinak gobernuan 30 urte luze eman dituela. Jendearen ilusioa gauzatu behar da, baina hori ez da egun batetik bestera egiten. Lau alderdik osatu dugu gobernu berria. Gobernua martxan jartzen ari da, baina oraindik ez da erabat abiatu. Ikusi behar da zer dagoen eta zeintzuk diren lehentasunak. Momentuz, gauza batzuk gaizki egin dira. Adibidez, oso gaizki komunikatu da PAIrena edo funtzionarioen soldatarena. Akatsak dira. Eta akats horietatik ikasi behar dugu, gutxinaka-gutxinaka aldaketa hori gauzatu ahal izateko.
Igandeko hauteskundeetan, zer dago jokoan Nafarroako aldaketaren ikuspegitik?
Gehiengo sozial bat finkatzea dago jokoan. Batzuek diote aldaketa mirari bat izan zela, ekaitza perfektu bat, kasualitate bat. Azken finean esan nahi dutena da gobernuak gizartean sostengurik ez duela. Baina nik uste dut baietz, gobernuak baduela sostengu soziala. Eta sostengu hori finkatu behar da botoekin. Alde batetik, bakoitzak bere aukera aurkezten du, baina orokorrean lau indarrok sostengatzen dugu aldaketa hori. Hori Kongresuan eta Senatuan ikusiko da. Ikusiko dugu gizarteak nola erantzuten duen.
Zein diputatu banaketa espero duzu? Kiniela egitera ausartzen?
Inkestak kinielak dira. Nik joerak nabarmenduko nituzke. Oso hauteskunde bereziak dira. Baina inkesta guztien arabera, guk diputatu bat behintzat aterako dugu.
Horrek erlaxazioa eragiten al du zuen boto-emaileen artean?
Bakoitzak gauza bat esaten du, denok ematen digute bat. Ez dakit erlaxatuko diren. Guk kalean ikusten duguna da mugimendu handia. Jende asko etortzen ari da gure egoitzara, zer egin dezaketen galdetzera. Mitinetara ere jende asko etortzen ari da. Ilusioa sumatzen da, ez erlaxazioa. Guk bigarrena lortzeko egiten dugu lan.
UPN-PPk lortuko al dituzte bi?
Inkesta gehienek baietz diote, eta logikoa litzateke baietz pentsatzea. Baina ez dute ziur. Joera beheranzkoa dute. Beraien proposamena ez da garai batekoa. Ezin dugu ahaztu duela urte gutxi 3 diputatu erraz lortzen zituztela, eta beste biak bipartidismoan geratzen zirela, PSNrentzat zirela. Sekulako zartakoa litzateke bakarra ateratzea. Eta gerta daiteke.
Senatuko emaitzei erreparatuko dien Erkidego bakarra izanen gara. UPN-PP, batetik; aldaketaren indarren hautagaitza bateratua, bestetik.
Hor lehia argiagoa da. PSN bazterrean geratu da. Eskuina alde batean dago, eta aldaketa bestean. Jendeak erabaki beharko du zer nahi duen. Guk argi dugu Senatura joanen garela Nafarroa defendatzera eta Senatua aldatzera. Eskuina joanen da Senatura erreforma konstituzionalak oztopatzera. Guk apustu handia egin dugu.
Zergatik Senaturako hautagaitza bateratua, eta Diputatuen Kongresurako ez?
Hasieratik Geroa Baik ezetz esan zuen, eta behin ezetza jasota guk pentsatu genuen ez zuela zentzurik eztabaidan segitzea.
Inkesten arabera, beste indarrekin batera aurkezten den erkidegoetan Podemos-ek emaitza hobeak lortzen ditu.
Bai, baina programak aztertu behar dira, adostu behar dira, eta beste indarrekin zein harreman klase duzun aztertu behar da. Galiziako Mareak eta Nafarroako Geroa Bai eta EH Bildu ez dira gauza bera. Eta Orain Batera-rekin ez da posible izan.
Zergatik ez da posible izan Orain Batera-rekin?
Hitz egin zen, baina ez zen posible izan. Azkenean Estatuan gertaturiko gauza bera gertatu zen. Haiek beraien markari eutsi nahi zioten, eta guk gureari. Pentsatzen baitugu Podemos-Ahal Dugu tresna bat dela aldaketa gauzatzeko. Haiek uste zuten beste marka batekin joan behar zela. Baina guk Vista Alegren argi esan genuen Podemos-Ahal Dugu markarekin aurkeztuko ginela. Gero bakoitzak bere mezuak eman ditu. Haiek diote egiazko ezkerra direla. Jendeak nahi duena aukeratuko du.
Iruñeko Udalean ez dago Ahal Dugu-rik. Arantzadi dago. Zuentzako botoa eskatu du, baina zerrendak osatzeko erabili duzuen sistema kritikatuz. Nolako sistema izan da?
Primarioak izan dira. Haiek kritikatzen dute primario horietan zerrenda bakarraren sistema erabili dela. Baina zuk begiratzen baduzu zenbat zerrenda izan diren, ikusiko duzu asko izan direla, eta jende partikularra ere izan dela. Eta beste indarrei erreparatzen badiezu, ikusiko duzu besteek behatzarekin aukeratu dituztela haien hautagaiak.
Zerrendaburua Ione Belarra da. Podemos-Ahal Dugu barrutik, kritikak egin dizkiote Madrilen bizi izan delako azken urteotan.
Ione Belarra nafarra da, hemen bizi izan da, gero Madrilen ikasi zuen eta hor sartu zen Podemos-Ahal Dugun. Lotura handia dauka Nafarroarekin. Hemengo errealitatea ederki ezagutzen du. Nafarroan osoan zehar ibili da, jendea ezagutzen eta haien beharrak aztertzen. Hemen arazoa zein da, Madrilen bizi den nafarra dela? Zer eskatu behar diogu, Iruñeko Alde Zaharrean bizitzea? Eta nafarra ez balitz, zer? Zilegitasun gutxiago edo gehiago izanen luke? Nik ez dut aztertu beste alderdien hautagaiak nafarrak diren.
Zuen lider nagusiak, Pablo Iglesiasek, erakarpen mediatiko handia du. Nola ikusi duzu azken eztabaidetan?
Jende guztiak esaten du eztabaida horietatik indartsu atera garela. Gure jendeak modu emozional batez ikusi du, eta berpiztu da. Eta ez dakit besteek nola ikusi duten. Baina argi dago gure artean berpizkunde sentsazio hori zabaldu dela. Nik diot lehen ez ginela horren gaizki, eta orain ez gaudela horren ongi. Baina gora joaten ari gara, kanpainarekin gustura gaude.
Podemos hauteskunde hauek irabazteko diseinatu zenuten.
Eta irabazi beharko genuke.
Eta ez baduzue irabazten?
Irabazten ez badugu joko politikoan sartuko gara. Herritarrek ematen diguten indar politikoarekin aritu beharko dugu joko politiko horretan, eta gure boto-emaileak ordezkatu beharko ditugu.
Horrek zer esan nahi du, PSOErekin akordioak lotzeko prest zaudetela?
Segun eta. Ez dakigu PSOE bigarren, hirugarren edo nola geratuko den. PSOEren joera beheranzkoa baita. Ez dago jakiterik zer gertatuko den. Lau alderdi gara, eta gauza asko gertatzen ahal dira. Konbinazioak asko izan daitezke. Guk joko politiko horretan mahai gainean programa jarriko dugu, guk egin nahi duguna, eta ikusi beharko da zer egin daitekeen. Baina badugu muga bat: PPrekin deus adostea ezinezkoa izanen da, murrizketak egin dituen alderdia baita.
Eta Ciudadanosekin?
Zaila ikusten dugu, neoliberalak direlako, eta ez dutelako aldaketa gauzatu nahi. Baina gauza batzuetan agian posible da akordioa. Esate baterako, ustelkeriaren aurkako neurrietan. Mahai gainean programa jarriko dugu eta ea zer apustu egiten duten. Agian gauza batzuetan akordioak lotu daitezke alderdi batekin, eta beste batzuk beste batekin. Baina orain esatea gobernua zein izanen den oso zaila da, oso hauteskunde irekiak direlako.
Hasieran 78ko erregimenaren amaieraz mintzo zineten. Hurbil al dakusazu?
Hori herritarrek erabakiko dute. Nafarroan dagoen jokoa da ateak itxita edo zabalik egotea. Nafarroan aldaketa gauzatu dugu, baina Madrilera joan garenean ateak itxi dizkigu PPk. Eta itxiko dizkigu. Badakigu zein den haien jarrera. Helegiteak aurkeztu dituzte Nafarroako Parlamentuaren legeen aurka, eta hori bera eginen dute, ez zaielako batere gustatzen hartzen ari garen bidea, zerga erreformarekin eta abar. Horregatik, Nafarroarentzat ez litzateke batere txarra izanen PP gobernutik kentzea, elkarrizketarako aukera handiagoa izanen genukeelako. Ciudadanosekin? Bada ez dakit, egun batean gauza bat esaten dutelako, eta hurrengoan beste bat. Lehen esaten zuten erregimen forala kendu behar zela, eta orain diote Nafarroa eredu bat dela beste erkidegoentzat. Mesedez, argitu dezatela zer nahi duten. Nik uste dut oraintxe lana lortzeko bulego bat dela Ciudadanos.
Lehen prozesu konstituziogile batez mintzo zineten, orain Konstituzioa erreformatzeaz… Zer gertatuko da Konstituzioarekin?
Gu, argi eta garbi, prozesu konstituziogile baten aldekoak gara. Gertatzen dena da indar nahikorik izanen dugun ez dagoela argi. Hori herritarrek erabakiko dute. Horregatik ez dugu baztertzen erreforma, pragmatikoak garelako. Eta prozesu konstituziogilea aurrera atzeratzeko aski indarrik ez badugu, erreforma lortzen saiatuko garelako.
Zeintzuk lirateke erreformarako minimoak?
Bi azpimarratuko nituzke. Lehena, 135. artikulua kentzea eta horrekin batera eskubide sozialak bermatzea. Eskubide sozialek oso lotura estua dute oinarrizko eskubideekin: nola garatu osasuna etxebizitza duin bat ez baduzu? Lehentasuna hor dago. Eta bigarrena litzateke beste eredu territorial batera joan behar dugula, lurraldeen eskubideak bildu behar ditugu konstituzio berri batean, eta hor erabakitzeko eskubidea sartu. Hori argi eta garbi daukagu. Demokraziak eskatzen du jendearen eskubideak garatzea eta errespetatzea.
Zertan da zuen oinarrizko errenta unibertsalaren proposamena?
Guk nahi dugu jende guztiak oinarrizko soldata bat edukitzea. Eta gutxieneko soldata 800 eurokoa izatea. Eta Estatuak osatu behar badu, osatzea. Izan ere, orain ikusten dugu lana edukitzeak ez duela bermatzen soldata duin bat edukitzea. Bestela ez dugu bermatzen jendeak bizitza duin bat edukitzea.