Kultura Zuzendaritza Nagusiko Ondare Historikoaren Zerbitzuak – Vianako Printzea erakundea – Iratxeko Monasterioko elizan irailetik egiten ari ziren indusketa arkeologikoak amaitu ditu, eta horien emaitza nagusia gainjarritako hiru elizen zimenduak azaleratzea izan da.
Lehen tenplua, gaur egun bistan dagoena da, honen kronologia, artearen historialari guztiek onartua, XII. mendearen erdialdetik XIII. mendearen hasierara bitartekoa delarik. Geroagoko eranskin batzuekin, korua eta XVI. mendeko klaustroa kasu.
Hiru absideko bigarren eliza bat egotea hondeaketa egin aurretik ere antzeman zen, lanak hasi aurretik egin ziren georradar lanen ondorioz. Kronologia zehatza ezartzea zaila da, zimendu-egiturak datatzen lagunduko duten materialak falta direlako, nahiz eta ziur asko XI. mendeko eraikina izan.
Hirugarren eraikinak habearte bakarra du, burualde zuzena eta barneko kontrahormak ditu, ikonostasio gisa. 958an Teudano abadearen aipamena zuen harlauza bat agertzeak, eliza hau abade honen garaikidea zela suposatzea ahalbidetzen du, bere eraikuntza edo sortze data zehaztea zaila den arren.
Egitura horiez eta Teudano X. mendekoa aipatzen duen hilobi-lauzaz gain, aipatzekoak dira XII. mendearen erdialdeko beste idazkun batzuk, elizaren oinean dagoen kanpai-labea eta hegoaldeko horman geroagoko azterketa beharko duten zenbait hilobi.
Indusketak zailtasun handiak izan ditu ondorengo eraikinak egiteko egiturak desegin direlako, eta, beraz, zimendu-mailako trazadurak baino ez dira aurkitu, harresirik, altxaerarik eta elementu arkitektonikorik gabe, hala nola zutabeak edo kapitelak. Halaber, XII. mendetik XIX. mendera bitarteko lurperaketak ere egin dira, lurra zulatu eta geruzak mugiarazi dituztenak, indusketaren beraren sekuentzia oztopatuz.
Nafarroako Gobernuko Ondare Historikoko teknikariek eta indusketaz arduratzen den Gabinete Trama enpresako teknikariek ez dute ia material kulturalik aurkitu, txanponak kasu, ez da ezer agertu ehorzketetan eta ez da tresnarik agertu, eta horrek zaildu egiten du geruzen testuinguru kronologikoa ezartzea.
Aurkikuntzen azterketa
Dagoeneko hasi dira Iratxeko Monasterioan egindako lanen txosten zientifikoa egiteko lanak. Dokumentazioaren artean, honako hauek sartuko dira: memoria, geruzen sekuentziarekin eta horien informazioarekin; hiru elizetako egituren planoak; ortoargazkiak edo indusketen fase desberdinetako dronearekin; lanen eta aurkikuntzen argazki-erreportaje bat; bideo zenital bat egitea; lurperatze esanguratsuenetako hezurren karbono 14aren analisia; edo Teudanoren harlauzaren txosten epigrafikoa eta idazkunak.
Hezurren multzoa Nafarroako Gobernuko Arkeologia Biltegira bidaliko da, bertan aztertu eta iker dezaten. Gainerako hezurrei, Iratxeko Andre Maria elizako lurpean bertan emango zaie ehorzketa.
Bisita gidatuak
Kultura Zuzendaritza Nagusia – Vianako Printzea erakundeak bisita gidatuak antolatu ditu larunbat honetarako, urtarrilak 18, Iratxeko Monasterioan egindako indusketak eta argitara atera diren aurkikuntzak ezagutzera emateko. Bisitari talde ezberdinentzako plazak agortuta daude.
Bisita horiek aste honetan garatzen ari den programa zabalago baten barruan sartzen dira. Programa horretan parte hartu dute, besteak beste, erkidegoko hiru unibertsitateek (UPNA, UNED eta Nafarroako Unibertsitatea), inguruko alkate eta eragile kultural eta turistikoek, Nafarroako Kultura eta Arteen Kontseiluak eta Donejakue Bidearen Lagunen eta Iratxeko Monasterioaren elkarteek.
Lanak zabaltzeko eta zabaltzeko, emaitza arkeologikoak aurkeztuko dira jendaurrean datozen hilabeteetan, eta ikertzaileek erabiltzeko materialak, azterlanak eta datuak eskuragarri jarriko dira, baita azalpena eta elizara egindako bisita ere, Lizarrako Erdi Aroko Ikasketen Astearen egitarauaren barruan. Aurten arkitekturari eskainiko zaio, "Aberastasunaren petrifikazioa" izenburupean.
Elizako zoruaren zoladura zaharberritzeko lanak amaitzen direnean (2019ko eta 2020ko esku-hartzeen hasierako xedea), publikoaren bistan jarriko da Teudanoren inskripzioa duen harlauza, bai eta dibulgaziozko eta azalpenezko panelak ere, indusketa-prozesua eta aurkitutako aurkikuntzak nolakoak izan diren ezagutarazteko.