Adibide bezala, arrautza bat egosi nahi dugula pentsatuko dugu. Horretarako, urak irakin behar du. Honela, uraren tenperatura handitzen da eta honek beroa ematen dio arrautzari, hau egosiz. Beste hitzetan, urak irakiten duen tenperaturari esker egosten zaigu arrautza. Denok entzun dugu urak 100
gradutan irakiten duela. Hortaz, Donostian, arrautza egosten ari garela, irakiten dagoen uretan termometro bat sartuko bagenu, 100 gradu Celsius markatuko luke. Hori bai, Mexiko Hirian verdina egiten badugu, tenperatura berdina markatuko luke? Erantzuna da ezetz!!! Mexiko Hirian urak tenperatura baxuagoan irakiten du (92.6 gradu Celsius), eta horregatik, gure arrautza temperatura baxuagoan egosten da. Hori dela eta, denbora gehiago behar du egosteko. Hau da, Donostian arrautza bat Mexiko Hirian baino azkarrago egosten da!
Zergatik gertatzen da hau? Donostia eta Mexiko Hiria itsas-maila desberdinean daudenez, presio atmosferikoa desberdina dutelako. Donostia 0 metrotan dago, eta Mexiko Hiria 2.200 metrotan. Hori dela eta, Mexikon aire gutxiago dute gainean, eta aire honek presio txikiagoa egiten du. Horregatik, Mexikon urak azkarrago irakiten du, tenperatura baxuagoan egiten duelako, baina janariak denbora gehiago behar du egosteko.
Baina, zer eragina du aireak ura irakiteko orduan? Adibide bat jarriko dugu hau ulertzeko. Urtezahar gauean tabernak jendez gainezka daude. Taberna batetik atera nahi badugu, taberna zeharkatzea ez da erreza izaten. Horrelako zerbait gertatzen zaie ur molekulei.
Ura irakitean, ur molekulek energia nahikoa dute “taberna” zeharkatzeko eta alde egiteko. Baina, gabonzahar gauean, jende aunitz ibiltzen da kaletik ere. Gu, kalera ateratzeko, ez dugu bakarrik taberna zeharkatu behar, baizik eta tabernaren atean dagoen jendea ere gainditu behar dugu. Hauek airearen
molekulek egiten dutena egiten dute. Imajinatu, atera heltzen gara baina atea jendez gainezka dago.
Berriz ere taberna barrura errebotatuta ateratzen gara. Hortaz, atean zenbat eta jende gutxiago egon, errazago ateratzeko aukera izanen dugu. Urari antzera gertatzen zaio: ur gainean aire asko badago, abiadura gehiago behar du bere presioa gainditzeko, eta hori tenperatura gehiago duenean bakarrik
lortzen du. Itsas-mailan gaudenean, atmosfera geruza handiena dugu gainean. Gora egiten dugun heinean, aire geruza hori txikitzen da eta presio gutxiago egiten du. Hortaz: zenbat eta gorago egon, orduan eta presio-atmosferiko txikiagoa dago, urak azkarrago irakiten du tenperatura baxuagoan, eta
horregatik janariek denbora gehiago behar dute egosteko (tenperatura baxuagoan egosten direlako).
Kuriositateak:
Horrela, Everesten bagaude eta te bat nahi badugu prestatu, urak 65 gradu inguruan irakingo du, eta ez dugu Donostian bezalako tea prestatzea lortuko. Mendizaleek esaten dute Himalayako tea ez omen dela horren goxoa. Ni ez naiz egon eta ez dakit! :-)
Bestalde, hutsunezko bonba bat badugu, esperimentu polita egin dezakegu: edalontzi bat ur sartu bonba
barruan, termometro batekin (25 gradutan adib). Bonba martxan jarri, eta tenperatura igo gabe,
momentu baten ura irakiten du (airea kentzen dugu, eta presioa txikitzen. “Tabernako atea” libratzen dugu). https://www.youtube.com/watch?v=KIRfc9BDyDs
Irakite-tenperaturaren desberdintasun honek ez du bakarrik eragina egosten den janarian. Labean egindakoan ere: errezetak ez dira berdinak altueraren arabera, eta errezeta liburuek askotan altueraren araberako zuzenketak dituzte.
Olla-expressetan fenomeno hau erabiltzen dugu, baina alderantziz. Ongi itxita dagoenez, ura lurrintzean airearen presioa handitzen dugu, eta urak tenperatura handiagoan irakiten du: hórrela azkarrago egosten da janaria.
Argazkia: afreiresparragos.com